Het idee dat rechters in Nederland overwegend D66 stemmen, blijft hardnekkig bestaan. Op sociale media en in rechtse opiniekringen wordt geregeld gesuggereerd dat de rechterlijke macht een progressieve agenda zou nastreven. Dit wantrouwen in de neutraliteit van rechters lijkt alleen maar toe te nemen, mede door een groeiend gevoel van polarisatie in de samenleving. Maar hoe komt het dat deze perceptie blijft bestaan? En belangrijker: wat zijn de gevolgen ervan, vooral in een tijd waarin rechters steeds vaker te maken krijgen met bedreigingen?
De bron van de beeldvorming
De gedachte dat rechters overwegend D66 stemmen, lijkt grotendeels voort te komen uit enkele factoren. Allereerst is er de juridische cultuur in Nederland. Veel rechters hebben een academische achtergrond in de rechten en zijn doorgaans hoogopgeleid. Onder hoger opgeleiden zijn progressieve politieke voorkeuren relatief gangbaar, waardoor de aanname ontstaat dat dit ook voor rechters geldt.
Daarnaast speelt de aard van rechterlijke uitspraken een rol. Rechters zijn gebonden aan de wet en verdragen waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd. Dit betekent dat ze regelmatig uitspraken doen op basis van internationale afspraken of grondrechten, zoals het klimaatbeleid of asielrecht, die in sommige rechtse kringen als ‘links beleid’ worden gezien. Uitspraken zoals de Urgenda-zaak en het toeslagenaffaire-schandaal, waarin de overheid op de vingers werd getikt, versterken dit beeld.
Ook de rol van D66 zelf speelt mee. De partij heeft zich jarenlang gepresenteerd als een groot voorstander van de rechtsstaat en onafhankelijke rechtspraak. Dat D66 daarnaast ook hervormingen in het justitiële apparaat wil, zoals een gekozen burgemeester en een sterker Europees rechtssysteem, voedt de gedachte dat de rechterlijke macht en D66 in elkaars verlengde liggen.
Wantrouwen en de groei van bedreigingen
De veronderstelling dat rechters politiek gekleurd zijn, leidt tot een afname van vertrouwen in de rechtspraak. Dit is niet zonder gevolgen. Het idee dat rechtspraak een verlengstuk zou zijn van een bepaalde politieke stroming, kan de legitimiteit van het juridische systeem ondermijnen. Wanneer mensen denken dat een vonnis niet op wetgeving en jurisprudentie is gebaseerd, maar op persoonlijke voorkeuren van een rechter, wordt de acceptatie van gerechtelijke uitspraken steeds lastiger.
Deze afnemende acceptatie is een voedingsbodem voor extremere reacties, waaronder bedreigingen aan het adres van rechters. In de afgelopen jaren is het aantal bedreigingen fors toegenomen. De Raad voor de Rechtspraak heeft herhaaldelijk aangegeven dat rechters zich vaker onveilig voelen en soms zelfs politiebescherming nodig hebben. Dit is een verontrustende ontwikkeling, omdat een onafhankelijke en onbedreigde rechtspraak een fundamentele pijler is van de democratische rechtsstaat.
Sociale media als versterker
Sociale media spelen een grote rol in het versterken van deze ideeën. Op platforms als X (voorheen Twitter) en Telegram circuleren talloze berichten waarin rechters worden neergezet als ‘linkse activisten’ of ‘D66-rechters’. Bekende politici en opiniemakers dragen hieraan bij door uitspraken van rechters te framen als politiek gemotiveerd, vooral als een uitspraak niet in hun straatje past.
Daarnaast creëren sociale media een echokamer-effect: mensen zien vooral berichten die hun bestaande overtuigingen bevestigen. Hierdoor wordt het idee dat rechters politiek gekleurd zijn steeds meer als een vaststaand feit gezien, zonder dat er ruimte is voor nuance of feiten die het tegendeel bewijzen.
De gevolgen voor de rechtsstaat
Het aanhoudende wantrouwen in de rechterlijke macht en de toename van bedreigingen vormen een directe bedreiging voor de rechtsstaat. Rechters moeten zonder angst voor represailles hun werk kunnen doen. Als zij zich onder druk gezet voelen door dreigingen of publieke beschuldigingen, kan dat uiteindelijk de onafhankelijkheid van de rechtspraak aantasten. Dit zou een gevaarlijke ontwikkeling zijn, omdat het fundament van de democratie juist is dat geschillen onpartijdig en objectief worden beslecht.
Bovendien zou een afnemend vertrouwen in de rechtspraak kunnen leiden tot een situatie waarin mensen steeds minder bereid zijn om uitspraken van de rechter te accepteren. Dit kan uiteindelijk uitmonden in een samenleving waarin de sterkste schreeuwers bepalen wat rechtvaardig is, in plaats van onafhankelijke rechters die zich baseren op wetten en jurisprudentie.
Conclusie: tijd voor een tegenreactie
De mythe van de ‘D66-rechter’ is hardnekkig en wordt gevoed door politieke en maatschappelijke dynamieken. Hoewel er wellicht correlaties zijn tussen opleidingsniveau en politieke voorkeuren, betekent dit niet dat rechters niet in staat zijn om neutrale en objectieve uitspraken te doen. De groeiende dreiging tegen rechters laat zien hoe urgent het is om deze beeldvorming te doorbreken.
Het is aan politici, de media en de samenleving als geheel om de onafhankelijkheid van de rechtspraak te beschermen. Dat betekent dat politieke leiders hun verantwoordelijkheid moeten nemen en niet moeten inspelen op complottheorieën over ‘partijdige’ rechters. Ook journalisten en opiniemakers hebben een rol in het tegengaan van ongefundeerde beweringen. En uiteindelijk is het aan ons allemaal om kritisch te blijven nadenken over de informatie die we consumeren.
Rechters zijn geen politici, maar bewakers van de rechtsstaat. Dat is een cruciaal verschil, en het wordt tijd dat we dat met z’n allen erkennen.
