Column: De angst voor opvang van asielzoekers – waar komt die vandaan?

De komst van een asielzoekerscentrum in een dorp of stad leidt zelden tot enthousiasme. Integendeel: inspraakavonden lopen vaak uit op boze confrontaties, demonstraties of zelfs rellen. In Geldermalsen moesten in 2015 ME-busjes uitrukken om een gemeenteraad te beschermen, in Budel zijn bewoners al jaren in conflict met de aanwezigheid van een groot AZC, en in Ter Apel kampt het aanmeldcentrum met overvolle opvang en spanningen. De vraag dringt zich op: waar komt die angst vandaan? Wie wakkert haar aan, wie profiteert ervan, en wat valt ertegen te doen?

Angst als oerinstinct

Angst voor het vreemde is van alle tijden. Evolutiepsychologen wijzen erop dat de mens geneigd is om het onbekende als bedreigend te ervaren. Socioloog Hans Boutellier schreef: “Angst is een sociaal verschijnsel. Zij ontstaat niet in een vacuüm, maar wordt gevoed door verhalen, symbolen en gebeurtenissen die een samenleving collectief beleeft.”

Die collectieve beleving zien we keer op keer terug. Als een gemeente aankondigt dat er 300 asielzoekers in een sporthal komen, ontstaat vaak paniek: zijn er wel genoeg woningen, wat doet dit met veiligheid, en hoe verandert de dorpsdynamiek? Die paniek is meestal niet gebaseerd op cijfers, maar op gevoelens.

De cijfers: feiten versus gevoel

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vroegen in 2023 ruim 47.000 mensen asiel aan in Nederland, een stijging ten opzichte van de coronajaren, maar vergelijkbaar met de piek in 2015. Het zijn relatief kleine aantallen: ze vormen minder dan 0,3% van de Nederlandse bevolking.

Tabel 1 – Asielaanvragen per jaar (2015–2023):

Kortom: het probleem is niet zozeer de werkelijkheid, maar het beeld van die werkelijkheid.

De rol van politiek en populisme

Het politieke landschap heeft een belangrijke rol gespeeld in het versterken van die beelden.

Geert Wilders (PVV) spreekt al sinds de jaren 2000 van een “tsunami van islamisering” en noemt asielzoekers vaak “gelukszoekers”. In een debat in 2022 zei hij: “Nederland is vol, onze mensen staan op straat, en toch haalt dit kabinet duizenden illegalen binnen.”

Thierry Baudet (FvD) gaat nog een stap verder met complottheorieën. Hij stelt dat migratie onderdeel is van een “Great Reset” om Europese landen te verzwakken. Zulke uitspraken vallen bij een deel van de bevolking in vruchtbare aarde, omdat ze een eenvoudig narratief bieden: zij (de asielzoekers) zijn de oorzaak van onze problemen.

De politiek maakt zo gebruik van bestaand ongenoegen – over woningnood, inflatie en druk op zorg en onderwijs – en koppelt die aan migratie. Het werkt, want bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 werd de PVV met 37 zetels de grootste partij.

Media en framing

Ook de media dragen bij aan de angst. Een steekpartij door een asielzoeker haalt de voorpagina, maar een geslaagde integratie of succesvolle ondernemer met een vluchtelingenachtergrond zelden.

Onderzoek van de Universiteit van Amsterdam liet zien dat negatieve berichtgeving over asielzoekers drie keer zoveel aandacht krijgt als positieve verhalen. Een journalist zei anoniem in een onderzoeksrapport: “Een incident verkoopt, een succesverhaal niet.”

Daar komt bij dat sociale media ongefilterd desinformatie verspreiden. Beelden van rellen in Frankrijk worden gepresenteerd alsof ze in Ter Apel plaatsvonden. In besloten Facebookgroepen circuleren dagelijks complotten over “gratis huizen” en “zakgeld” voor asielzoekers, vaak totaal uit de context gehaald.

Draagvlak onder druk

De maatschappelijke acceptatie van opvang neemt af. Waar in 2015 nog bijna de helft van de Nederlanders positief stond tegenover opvang, is dit percentage de afgelopen jaren gedaald.

Tabel 3 – Draagvlak voor opvang asielzoekers (2015–2023):

Casus 1: Geldermalsen (2015)

Een van de bekendste voorbeelden van massale weerstand was in Geldermalsen. Toen de gemeenteraad plannen besprak voor een AZC met 1500 plekken, liep een informatieavond volledig uit de hand. Boze inwoners gooiden vuurwerk en stenen, en de politie moest met traangas en wapenstokken ingrijpen.

De gebeurtenis kreeg internationale aandacht. Buitenlandse media spraken van “Dutch intolerance”, terwijl lokale bewoners benadrukten dat hun zorgen niet serieus waren genomen. Achteraf bleek dat de gemeente de plannen te snel en zonder draagvlak had gepresenteerd.

Casus 2: Budel

In Budel staat al jaren een van de grootste opvanglocaties van Nederland. Het dorp telt 8.000 inwoners, maar vangt ruim 1.500 asielzoekers op. Dat leidt tot spanningen, vooral omdat een deel van de bewoners zich onveilig voelt.

In 2021 gingen honderden inwoners de straat op na incidenten met vechtpartijen en overlast. Een bewoner zei tegen Omroep Brabant: “Wij zijn niet tegen vluchtelingen, maar dit is te veel voor een klein dorp. Het voelt alsof de balans weg is.”

Hier zien we een belangrijk mechanisme: het draagvlak neemt af wanneer de verhouding scheef voelt.

Casus 3: Ter Apel

Het aanmeldcentrum in Ter Apel staat symbool voor de crisis. Beelden van mensen die buiten slapen in het gras, kinderen zonder bed, en overvolle zalen gingen de wereld over.

Volgens het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers) is Ter Apel niet ingericht om duizenden mensen tegelijk op te vangen. Toch ontstond het beeld dat Nederland de opvang niet meer aankan. Voor tegenstanders van asielopvang was dit hét bewijs dat het land ‘vol’ is.

Maar de werkelijkheid is complexer: er zijn genoeg opvangplekken mogelijk, maar gemeenten weigeren vaak mee te werken uit angst voor protesten. Daardoor ontstaat een vicieuze cirkel: te weinig plekken, overvolle centra, negatieve beelden, nóg meer weerstand.

Schuldigen aan de opruiing

We kunnen dus duidelijk een aantal actoren aanwijzen die angst aanjagen:

1. Populistische politici – Door asielzoekers te framen als bedreiging voor veiligheid, cultuur en economie.
2. Sensatiebeluste media – Die incidenten uitvergroten en context weglaten.
3. Sociale media – Waar complotten en desinformatie ongeremd circuleren.
4. Lokale bestuurders – Die vaak slecht communiceren, te laat informeren en zo ruimte geven aan wantrouwen.

Psychologische verklaring

Waarom werkt die opruiing zo goed? Psychologen verwijzen naar het zogeheten ‘availability bias’: mensen schatten de kans op een gebeurtenis groter in wanneer die vaak in het nieuws komt. Een steekpartij door een asielzoeker krijgt aandacht, en daardoor lijkt het alsof dit veel voorkomt, ook al is het statistisch zeldzaam.

Daarnaast speelt identiteitspolitiek mee. In een tijd van onzekerheid – over klimaat, economie, globalisering – zoeken mensen houvast in nationale en culturele identiteit. Asielzoekers worden dan symbool voor verlies en verandering.

Wat ertegen te doen

Er zijn manieren om de spiraal te doorbreken:

1. Transparantie – Gemeenten moeten inwoners vroegtijdig betrekken, niet pas als besluiten al genomen zijn. Duidelijke communicatie kan angst verminderen.
2. Feiten benadrukken – Steeds opnieuw cijfers en context geven. Zoals: slechts 0,3% van de bevolking bestaat uit asielzoekers.
3. Succesverhalen delen – Vluchtelingen die werken, studeren of een bedrijf starten, verdienen een podium. Bijvoorbeeld de Syrische artsen die nu in Nederlandse ziekenhuizen werken.
4. Onderwijs en mediageletterdheid – Jongeren leren nepnieuws herkennen en kritisch denken.
5. Streng optreden tegen haatzaaiers – Vrijheid van meningsuiting is belangrijk, maar systematische leugens en opruiing moeten consequent aangepakt worden.

Hoopvolle voorbeelden

In sommige gemeenten gaat het wél goed. In Wageningen werken vrijwilligers samen met asielzoekers in buurttuinen. In Tilburg organiseerde de gemeente een kennismakingsdag waarbij bewoners en vluchtelingen samen kookten en sportten. Uit evaluaties blijkt dat zulke initiatieven wantrouwen aanzienlijk verminderen.

Een bewoner uit Wageningen zei in een interview: “Toen ik ze ontmoette, merkte ik dat ze dezelfde zorgen hebben als wij: gezondheid, werk, toekomst. Het zijn gewoon mensen.”

Conclusie

De angst voor opvang van asielzoekers komt voort uit een mengeling van oerinstinct, desinformatie en politiek opportunisme. De schuldigen zijn bekend: populisten, media, sociale platforms en gebrekkige communicatie van bestuurders.

Maar angst is niet onvermijdelijk. Door feiten te delen, verhalen te vertellen en burgers serieus te nemen, kan draagvlak groeien. Uiteindelijk gaat het om een simpele waarheid: asielzoekers zijn geen bedreiging, maar mensen die bescherming zoeken.

Zoals voormalig VN-secretaris-generaal Kofi Annan ooit zei: “Migranten brengen geen problemen, ze brengen oplossingen.”

Bronnen:

• CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), Migratiecijfers 2023
• WODC, Onderzoek “Asielzoekers en criminaliteit” (2021)
• NRC, Volkskrant en Trouw, analyses over framing en politiek debat (2015-2023)
• Clingendael Instituut, “Migratie en veiligheid in Europa” (2022)
• Omroep Brabant, “Onrust in Budel” (2021)
• NOS, “Rellen Geldermalsen om AZC” (2015)
• COA, Jaarverslag 2022