Nederland hoeft geen kopie van Silicon Valley te worden
AMSTERDAM, 27 november 2025 – Nederland kan én hoeft niet mee te doen in de wapenwedloop om steeds grotere en duurdere AI-taalmodellen, zoals die in de Verenigde Staten en China worden ontwikkeld. Dat is de kernboodschap van een nieuwe deepdive-studie van Invest-NL in samenwerking met ROM Nederland. In plaats van te mikken op schaal en brute rekenkracht, toont de studie aan dat de kracht van Nederlandse AI juist ligt in strategische niches waar kwalitatieve data, energie-efficiënte technologie en betrouwbare infrastructuur centraal staan.
Volgens de deepdive is dit hét moment om een eigen koers te kiezen. Dat vraagt om gericht AI-industriebeleid, langetermijninvesteringen en duidelijke keuzes: waar wil Nederland echt in uitblinken, en waar niet?
Van grote taalmodellen naar slimme, energiezuinige AI
De studie, geschreven door AI-expert Stefan Leijnen, laat zien dat de wereldwijde AI-ontwikkeling verschuift. De eerste golf draaide om enorme taalmodellen, getraind op gigantische hoeveelheden tekstdata. De volgende generatie AI zal veel meer verankerd zijn in de fysieke wereld: AI-systemen die leren via sensoren, robotica, machines en echte processen in plaats van alleen tekst.
Deze nieuwe AI moet voldoen aan strenge eisen:
- Energie-efficiënt: datacenters en rekenkracht zijn schaars en duur.
- Privacyvriendelijk: data blijven waar ze ontstaan, bijvoorbeeld in het ziekenhuis of op de fabriekvloer.
- Betrouwbaar en uitlegbaar: zeker in domeinen als zorg, energie en veiligheid.
Daar liggen volgens Leijnen en de studie de kansen voor Nederland. Niet in het bouwen van de grootste taalmodellen ter wereld, maar in het ontwikkelen van slimme, nichegerichte AI-oplossingen die diep verankerd zijn in onze economie en infrastructuur.
Nederlandse AI-kansen waar data en fysieke processen samenkomen
De deepdive identificeert een aantal sectoren waarin Nederlandse AI in strategische niches al sterk staat of dat snel kan worden, juist omdat hier hoogwaardige data, fysieke processen en hoge adoptiepotentie samenkomen.
Landbouwtechnologie: precisielandbouw als exportproduct
Nederland behoort tot de wereldtop in landbouw en tuinbouw. Dat levert unieke datasets op over bodem, gewassen, klimaat en productie. AI kan hier bijvoorbeeld worden ingezet voor:
- precisiebemesting en irrigatie op basis van sensordata;
- voorspellen van oogstopbrengsten en ziekterisico’s;
- optimalisatie van kassen met slimme klimaatregeling.
Deze toepassingen zijn moeilijk te kopiëren, juist omdat ze draaien op beschermde data en diep verweven zijn met fysieke installaties en logistiek.
Hightech maakindustrie en logistiek
In de hightech maakindustrie – denk aan machines, chips, meet- en regeltechniek – heeft Nederland een sterk ecosysteem. AI kan hier onder meer helpen met:
- voorspellend onderhoud (predictive maintenance) op basis van trillings- en procesdata;
- kwaliteitscontrole met computer vision;
- slimme aansturing van productielijnen en robots.
Ook in de logistiek en havens liggen kansen: optimaal routeren van schepen, vrachtwagens en goederenstromen, met AI die rekening houdt met weersomstandigheden, energieverbruik en veiligheid.
Energie en energietransitie
De energietransitie zorgt voor een explosie aan nieuwe data: slimme meters, netinformatie, weersvoorspellingen, laadpalen en batterijen. AI kan helpen om:
- vraag en aanbod van duurzame energie beter op elkaar af te stemmen;
- netcongestie te voorspellen en te beperken;
- lokale energiegemeenschappen en microgrids slim aan te sturen.
Ook hier gaat het om toepassingen waar betrouwbaarheid, veiligheid en efficiënt gebruik van schaarse infrastructuur belangrijker zijn dan het grootste model of de meeste parameters.
Zorg: AI naast, niet in plaats van professionals
In de zorg draait AI niet om spektakel, maar om praktische ondersteuning:
- betere triage en doorverwijzing;
- ondersteuning bij beeldvorming en diagnostiek;
- planning van personeel en beddencapaciteit;
- vroegsignalering op basis van gekoppelde maar goed beschermde datasets.
Nederland heeft sterke zorginstellingen, goede registratiesystemen en een traditie van publiek toezicht. Dat maakt het land bij uitstek geschikt voor privacyvriendelijke, verantwoorde AI-toepassingen in de zorg.
Nieuwe datastromen, verantwoorde AI en energie-efficiënte hardware
De deepdive benadrukt dat Nederland niet alleen moet investeren in toepassingen, maar ook in de onderliggende infrastructuur en hardware. De volgende generatie AI draait op:
- Nieuwe datastromen: sensoren in machines, voertuigen, gebouwen en wearables;
- Nieuwe datamarkten: veilige data-uitwisseling tussen bedrijven, overheden en kennisinstellingen;
- Energie-efficiënte hardware: zoals fotonica en neuromorphic computing, waar Europese en Nederlandse spelers nu al een sterke positie hebben.
Door hier nú op in te zetten, kan Nederland een rol spelen in edge-AI: slimme systemen die dicht bij de bron van de data draaien, met lage latency, laag energieverbruik en betere privacy.
Minder versnippering, meer schaal en gericht AI-industriebeleid
Om deze kansen te verzilveren, is volgens de studie een krachtig AI-industriebeleid nodig. Een paar speerpunten:
- Grotere investeringsrondes mogelijk maken
AI-startups en scale-ups hebben vaak tickets nodig van €20–30 miljoen of meer, zeker voor hardware en foundation models. De markt alleen is daar terughoudend; publieke en hybride investeerders moeten hier een voortrekkersrol spelen. - Europese samenwerking en minder versnippering
Investeringen, data en infrastructuur zijn nu vaak verspreid over veel kleine initiatieven. Door meer samen op te trekken in Europa kunnen schaalvoordelen worden benut en kan een sterker tegenwicht ontstaan tegen grote niet-Europese spelers. - Publieke vraag als motor voor adoptie
De overheid kan als launching customer optreden voor AI-toepassingen in zorg, energie, veiligheid en onderzoek. Door gerichte aanbestedingen en langetermijncontracten kan zij de markt stimuleren om te investeren in betrouwbare, verantwoorde AI. - Publieke instituties voor vitale data
Beleidsmakers zouden instellingen moeten opbouwen die vitale data en digitale infrastructuur beheren onder democratische governance. Denk aan datatrusts, publieke platforms en afsprakenstelsels, zodat cruciale data niet volledig afhankelijk zijn van een paar grote commerciële aanbieders.
Naar een AI-Gigafactory voor Nederland en Europa
Een van de meest ambitieuze voorstellen in de deepdive is het onderzoeken van een AI-Gigafactory: een strategische voorziening voor:
- edge-AI en lokale rekenkracht;
- energiezuinige hardware;
- privacy-bewuste infrastructuur die past bij Europese waarden.
Zo’n AI-Gigafactory kan gezien worden als het fundament onder een autonome AI-capaciteit in Nederland en Europa. Niet om de grootste modellen te bouwen, maar om de slimste, meest efficiënte en meest betrouwbare toepassingen mogelijk te maken.
Conclusie: winnen waar Nederland al sterk is
De boodschap van de studie is helder: de Nederlandse kracht ligt niet in schaal, maar in strategische niches. Door te focussen op sectoren waar fysieke processen, hoogwaardige data en maatschappelijke urgentie samenkomen – zoals landbouw, logistiek, hightech industrie, energie en zorg – kan Nederlandse AI in strategische niches internationaal het verschil maken.
Daarvoor zijn wel keuzes nodig: gericht investeren, versnippering tegengaan en durven bouwen aan eigen infrastructuur en industrie. Als Nederland die koers inzet, hoeft het niet te concurreren met Silicon Valley – het kan uitblinken in een eigen, toekomstbestendige AI-strategie.
