AMSTERDAM, 8 december 2025 – In 1991 zetten de leiders van Oekraïne, Belarus en Rusland een historisch besluit in gang dat de geopolitieke kaart van Europa voorgoed zou veranderen. In een afgelegen staatsdacha in het Belovezj Oerbos in Belarus ondertekenden zij de Belavezha-akkoorden, de overeenkomst die formeel een einde maakte aan het voortbestaan van de Sovjetunie. Daarmee werd een tijdperk van meer dan zeventig jaar afgesloten en ontstond een nieuw hoofdstuk van soevereine staten, politieke diversiteit en nationale zelfbeschikking.
Een historische bijeenkomst in Belovezhkaya Pushcha
De ondertekenaars — de Russische president Boris Jeltsin en eerste vicepremier Gennadiy Burbulis, de Oekraïense president Leonid Kravtsjoek en premier Vitold Fokin, en de Belarussische parlementsvoorzitter Stanislav Sjoesjkevitsj en premier Vjatsjeslav Kebitsj — kwamen bijeen op een moment van ongekende politieke instabiliteit in de Sovjetunie.
De staatsstructuur brokkelde in hoog tempo af, de economie verkeerde in diepe crisis en het mislukte Augustuscoup enkele maanden eerder had de centrale macht van Moskou ernstig verzwakt. Ondertussen hadden vrijwel alle Sovjetrepublieken al de stap gezet naar onafhankelijkheid. Oekraïne had op 24 augustus 1991 zijn Onafhankelijkheidsverklaring aangenomen en deze werd op 1 december met overweldigende meerderheid bevestigd in een referendum.
De formele ontbinding van een wereldmacht
De Belavezha-akkoorden verklaarden dat de Sovjetunie feitelijk was opgehouden te bestaan. In plaats daarvan werd de Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) opgericht, een los samenwerkingsverband dat de plaats innam van de voormalige Unie. Hoewel de ontbinding van de Sovjetunie al maanden gaande was, leidde de ondertekening van deze akkoorden tot de definitieve en onomkeerbare stap.
Voor miljoenen mensen betekende dit het begin van een nieuw tijdperk. Staten die decennialang onder een centraal regime leefden, kregen nu de ruimte om hun eigen politieke koers te bepalen, hun cultuur te versterken en hun nationale identiteit te herwinnen.
Lees ook: Onderzoek: Poetin en het verlangen naar USSR 2.0: macht, oorlog en de prijs van agressie
Relevantie in het licht van de huidige oorlog
Ruim drie decennia later heeft de betekenis van de Belavezha-akkoorden een nieuwe urgentie gekregen. Sinds de Russische invasie in Oekraïne in 2022 staat opnieuw de vraag centraal of Oekraïne zelf mag bepalen hoe het zijn toekomst vormgeeft.
De akkoorden bevestigden destijds ondubbelzinnig dat Oekraïne een soeverein land is, vrij om eigen politieke, economische en internationale keuzes te maken. Deze historische erkenning vormt tot op de dag van vandaag een fundament onder Oekraïens verzet tegen buitenlandse agressie en territoriale schendingen.
De huidige oorlog laat zien hoe diep het vraagstuk van zelfbeschikking verankerd is in de moderne geschiedenis van Oost-Europa. Waar de Belavezha-akkoorden de deur openden naar onafhankelijkheid en pluraliteit, proberen autoritaire krachten nu opnieuw invloed uit te oefenen op grenzen, identiteit en staatsrecht.
Lees ook: Poetin dreigt Europa met oorlog: ‘Wij zijn er klaar voor’
Een blijvende erfenis
De ondertekening in Belovezhkaya Pushcha markeert niet alleen het einde van een supermacht, maar ook het begin van een nieuw Europa. De politieke, culturele en maatschappelijke diversiteit die vandaag zichtbaar is in de voormalige Sovjetrepublieken vindt haar oorsprong in deze cruciale decemberdag in 1991.
De akkoorden zijn een herinnering aan de kracht van diplomatie, aan het recht op nationale vrijheid en aan de blijvende waarde van soevereiniteit — waarden die in de huidige geopolitieke context opnieuw onder druk staan, maar vandaag net zo relevant zijn als meer dan dertig jaar geleden.