Wie nooit een voet in een gevangenis heeft gezet, kan zich moeilijk voorstellen hoe het dagelijkse leven daar werkelijk is. Toch is er in het publieke debat vaak een beeld ontstaan dat detentie in Nederland haast luxueus zou zijn – alsof de cel een hotelkamer is en de gedetineerde zijn straf in relatieve weelde uitzit. Maar hoe ziet de realiteit eruit? Wat zijn de leefomstandigheden, hoeveel tijd brengen gevangenen daadwerkelijk door op hun cel, en wat betekent het gebrek aan privacy in een afgesloten wereld?
Het dagelijkse ritme in de cel
Een gedetineerde in Nederland brengt gemiddeld 19 tot 21 uur per dag op cel door. Dat betekent dat er slechts 3 tot 5 uur per dag overblijft voor arbeid, recreatie of onderwijs. Die uren zijn bovendien strak gereguleerd: een blok van sport, een korte wandeling in de luchtplaats, een moment in de werkzaal of een bezoekuur. Buiten deze schema’s is de deur op slot.
De cel zelf is meestal een kleine ruimte van ongeveer 9 tot 10 vierkante meter. Daarin staan een bed, een kast, een tafel, een stoel en een toilet. Wie met een celgenoot zit – en dat gebeurt regelmatig – moet die ruimte delen. Dan betekent 10 vierkante meter: 5 vierkante meter per persoon, minder dan de gemiddelde badkamer in een Nederlands huishouden.
Veel gevangenissen kampen met een tekort aan personeel, waardoor de uren buiten de cel soms nog verder worden ingeperkt. Stakingen of roosterproblemen kunnen ervoor zorgen dat een gedetineerde dagen achtereen bijna volledig is opgesloten.
De mythe van de hotelkamer
Het beeld dat gevangeniscellen ‘hotelkamers’ zouden zijn, komt grotendeels voort uit politieke retoriek en mediale simplificatie. Politici gebruiken het frame om hun punt kracht bij te zetten: dat justitie te soft zou zijn. Media grijpen dat aan met foto’s van relatief moderne gevangenissen met nette meubels of een flatscreen-tv op de cel.
Wat daarbij vaak ontbreekt, is context. Ja, er zijn gevangenissen met tv’s op cel – maar dat komt omdat gedetineerden die zelf huren of kopen. Het alternatief zou zijn dat mensen 21 uur per dag naar een kale muur staren, wat de kans op psychische problemen aanzienlijk verhoogt. Ook het idee van “drie maaltijden per dag” klinkt luxe, maar in werkelijkheid gaat het vaak om eenvoudige, eentonige kost die niet in de buurt komt van de kwaliteit of variatie die in een doorsnee huishouden normaal is.
De vergelijking met hotels is daarmee misleidend. In een hotel heb je vrijheid, in een gevangenis overheerst opsluiting. Vrijheid is juist de kern van wat ontbreekt.
Privacy: het ontbrekende element
Een van de zwaarste aspecten van detentie is het bijna volledig ontbreken van privacy. Zelfs het toilet bevindt zich doorgaans ín de cel, op slechts een paar meter van het bed. Wie een cel deelt, moet zijn meest intieme momenten delen met een vreemde. Soms is er een lage afscheiding, maar vaak niet meer dan een schot van een meter hoog.
Daarnaast zijn gedetineerden constant onder toezicht. Elke wandeling door de gangen gebeurt onder camera’s of langs personeel. Persoonlijke gesprekken – met familie of advocaten – worden vaak geregistreerd en in sommige gevallen (bijvoorbeeld bij telefoongesprekken) ook afgeluisterd.
Dit gebrek aan privacy heeft grote psychologische gevolgen. Uit onderzoeken blijkt dat gevangenen kampen met stress, depressies en gevoelens van permanente waakzaamheid. Het gevoel nooit echt alleen te kunnen zijn, tast de mentale veerkracht aan.
Strijd tussen veiligheid en menselijkheid
De balans in een gevangenis is altijd een compromis tussen veiligheid en menselijkheid. Enerzijds moet de samenleving beschermd worden tegen veroordeelden, en moet er orde en controle zijn binnen de muren. Anderzijds is detentie in Nederland niet bedoeld als wraak, maar als straf mét uitzicht op terugkeer in de samenleving.
Daar wringt vaak de schoen. Wanneer de publieke opinie gevangenissen wegzet als luxehotels, groeit de roep om hardere omstandigheden. Maar harder betekent vaak minder kansen op rehabilitatie. Een gedetineerde die jarenlang in kleine, gedeelde cellen zonder privacy en met minimale activiteiten heeft doorgebracht, komt vaak geestelijk gebroken naar buiten. Dat vergroot juist de kans op terugval in criminaliteit.
De werkelijkheid achter de tralies
De leefomstandigheden in Nederlandse gevangenissen zijn verre van idyllisch. De beperkte tijd buiten de cel, de kleine ruimtes, het gebrek aan privacy en de psychische druk maken het verblijf zwaar. Het frame van de “hotelcel” is vooral politiek theater dat geen recht doet aan de werkelijkheid.
De uitdaging voor beleid en maatschappij is om te erkennen dat gevangenissen niet bedoeld zijn om te pamperen, maar ook niet om mensen te breken. Een realistisch beeld helpt om dat evenwicht te bewaren. Wie pleit voor minder privacy en meer opsluiting, moet zich realiseren dat dit ook gevolgen heeft voor re-integratie en recidivecijfers. De vraag is dus niet: zijn gevangenissen te luxe? Maar: zijn ze ingericht om de samenleving veiliger te maken – ook op de lange termijn?
Bronnen
- Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), Jaarverslag 2023
- Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ), Adviesrapport “Leefomstandigheden in detentie”, 2022
- Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), “Detentieomstandigheden en recidive”, 2021
- NRC Handelsblad, “De mythe van de hotelcel”, 2019
- Volkskrant, “Het echte leven achter de gevangenismuur”, 2020
Ontdek meer van HBP Media
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
